Wymagania weterynaryjne przy uboju zwierząt

Najważniejsze informacje o uboju na własny użytek w gospodarstwie

1. Jakie zwierzęta mogą podlegać ubojowi na użytek własny w gospodarstwie?

Ubojowi na terenie gospodarstwa w celu produkcji mięsa na użytek własny poddaje się cielęta w wieku do szóstego miesiąca życia, świnie, owce i kozy, drób, zajęczaki oraz zwierzęta dzikie utrzymywane w warunkach fermowych (np. jelenie, daniele).

Zwierzęta muszą być zdrowe i nie mogą pochodzić z gospodarstwa lub obszaru podlegającego ograniczeniom, nakazom lub zakazom, mającym zastosowanie do danych zwierząt ze względu na chorobę zakaźną zwierząt. Jednakże, po spełnieniu dodatkowych wymagań możliwy jest ubój świń z obszarów objętych restrykcjami w związku z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń (ASF).

Jeśli zwierzęta były leczone ubój jest możliwy po upływie okresu karencji określonego dla użytego produktu leczniczego weterynaryjnego lub produktu leczniczego.

Zwierzęta, których dotyczy obowiązek identyfikacji i rejestracji, ubijane na użytek własny muszą być prawidłowo zidentyfikowane.

Ubój zwierząt w celu produkcji mięsa na użytek własny, w przypadku gdy dokonywany jest na terenie gospodarstwa, może być przeprowadzony w gospodarstwie :

- w którym te zwierzęta są utrzymywane lub

- w innym gospodarstwie, które zostało zarejestrowane przez Inspekcję Weterynaryjną do celu usługowego uboju zwierząt na użytek własny (jednak należy pamiętać, że pozyskane w takim gospodarstwie mięso musi zostać przekazane posiadaczowi ubitego zwierzęcia)

Należy podkreślić, że w każdym przypadku mięso pochodzące z takiego uboju musi być przeznaczone na własne domowe potrzeby i nie może być sprzedawane.

2. Czy, kiedy i kogo należy informować o uboju zwierząt na użytek własny?

Dokonując uboju zwierząt na terenie gospodarstwa w celu produkcji mięsa na użytek własny należy poinformować powiatowego lekarza weterynarii właściwego ze względu na miejsce przeprowadzenia uboju, o zamiarze uboju (z wyjątkiem drobiu i zajęczaków), na co najmniej 24 godziny przed dokonaniem uboju zwierząt.

Informacje są przekazywane przez:

- posiadacza zwierząt – jeżeli ubój ma być dokonany na terenie gospodarstwa, w którym zwierzęta były utrzymywane,

- podmiot prowadzący gospodarstwo - jeżeli ubój ma być dokonany w gospodarstwie innym niż gospodarstwo, w którym zwierzęta były utrzymywane.

Dodatkowo w przypadku uboju cieląt do szóstego miesiąca życia, owiec lub kóz ww. informacja o zamiarze uboju przekazywana jest w formie pisemnego powiadomienia zawierającego wypełnione w przypadku owiec i kóz dodatkowe oświadczenie o zagospodarowaniu na własny koszt materiału szczególnego ryzyka. Wzór powyższego powiadomienia stanowi załącznik 1.

Ubój na użytek własny bydła, owiec, kóz, świń podlega także obowiązkowi zgłoszenia do kierownika biura powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Oznacza to, iż rolnik będący posiadaczem zwierząt lub ww. podmiot prowadzący gospodarstwo będzie miał obowiązek:

- zgłoszenia uboju zwierząt do kierownika biura powiatowego ARiMR za pomocą formularza albo elektronicznie przez Portal IRZplus, w terminie 7 dni / 2 dni od daty zdarzenia w przypadku świń utrzymywanych na obszarze podlegającym ograniczeniom zgodnie z przepisami o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, np. z uwagi na występowanie afrykańskiego pomoru świń,

- zniszczenia kolczyka lub duplikatu kolczyka (bydło, świnie) oraz kolczyka lub duplikatu kolczyka zawierającego elektroniczny identyfikator (owce, kozy),

- zwrotu paszportu lub duplikatu paszportu (bydło) do kierownika biura powiatowego ARiMR.

3. Jakie kwalifikacje musi posiadać osoba dokonująca uboju zwierząt?

W przypadku uboju na użytek własny musi to być osoba, która posiada odpowiedni poziom kwalifikacji, aby wykonywać te czynności, nie powodując u zwierząt jakiegokolwiek niepotrzebnego bólu, niepokoju lub cierpienia. Wystarczające jest odbycie bezpłatnego szkolenia w tym zakresie, organizowanego przez powiatowego lekarza weterynarii, potwierdzone zaświadczeniem, bez obowiązku odbywania praktyki w rzeźni.

4. Jakie są wymagania dla gospodarstw, w których dokonywany jest ubój zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu produkcji mięsa na użytek własny?

W przypadku gospodarstwa, w którym dokonywany jest ubój zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu produkcji mięsa na użytek własny, należy w terminie co najmniej 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności złożyć do powiatowego lekarza weterynarii w formie pisemnej wniosek o wpis do rejestru.

W gospodarstwie, w którym dokonywany jest ubój zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu produkcji mięsa na użytek własny, powinno być wyznaczone miejsce lub pomieszczenie przeznaczone do:

1) ogłuszania, wykrwawiania i wytrzewiania zwierząt, które musi:

a) być utrzymywane w czystości i zachowane w dobrym stanie;

b) zapewniać odpowiednią przestrzeń roboczą pozwalającą na przeprowadzanie wszelkich działań w sposób zapobiegający zanieczyszczeniu mięsa;

c) mieć dostęp do bieżącej wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

d) być odizolowane od pomieszczeń, w których utrzymywane są zwierzęta.

2) przechowywania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego (uppz):

a) odpowiednio zabezpieczone przed dostępem osób postronnych oraz zwierząt;

b) gwarantujące, że jakość mikrobiologiczna uppz nie ulegnie pogorszeniu;

c) uppz muszą być przechowywane w pojemnikach oznaczonych w sposób trwały, które każdorazowo po opróżnieniu poddaje się myciu, czyszczeniu i odkażaniu.

Podmiot prowadzący gospodarstwo, w którym dokonywany jest ubój na użytek własny zwierząt pochodzących z innych gospodarstw, musi zapewnić ubój zwierząt niezwłocznie po ich przybyciu do gospodarstwa w warunkach zapobiegających zanieczyszczeniu mięsa.

Podmiot prowadzący gospodarstwo, w którym dokonywany jest ubój zwierząt pochodzących z innych gospodarstw w celu produkcji mięsa prowadzi ewidencję przeprowadzonych w gospodarstwie ubojów. Dokumentacja przechowywana przez okres trzech lat od daty dokonania uboju danego zwierzęcia. Ewidencja składa się z kolejno ponumerowanych stron zawierających:

1) imię i nazwisko, miejsce zamieszkania oraz adres posiadacza zwierząt poddanych ubojowi;

2) adres gospodarstwa, z którego pochodziły zwierzęta, jeżeli jest inny niż adres posiadacza zwierzęcia;

3) liczbę zwierząt poddanych ubojowi;

4) numery identyfikacyjne zwierząt poddanych ubojowi, jeżeli z przepisów o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt wynika obowiązek oznakowania zwierzęcia;

5) datę uboju;

6) imię i nazwisko, adres oraz podpis osoby uprawnionej do przeprowadzenia uboju;

7) podpis posiadacza zwierzęcia.

Gospodarstwo jest zobowiązane prowadzić księgę rejestracji dla bydła, owiec i kóz zgodnie z obowiązującym wzorem, odrębnie dla każdego stada i poszczególnych gatunków zwierząt w formie książkowej lub elektronicznej.

Podmioty, które dokonują zgłoszeń wyłącznie za pośrednictwem Portalu IRZplus zwolnione są z prowadzenia księgi rejestracji w formie papierowej - przyjmuje się, że w takim przypadku księga prowadzona jest w formie elektronicznej.

Dane zwierzęcia, zawarte w księdze rejestracji przechowuje się przez okres 3 lat od dnia utraty posiadania zwierzęcia.

Gospodarstwo przechowuje dokumenty przewozowe owiec i kóz przez okres 3 lat od daty przewozu, jeżeli przewóz miał miejsce.

W przypadku uboju świń dodatkowo prowadzona dokumentacja musi obejmować:

- zaświadczenie o przeprowadzeniu badania poubojowego mięsa

albo

- zaświadczenie o przeprowadzeniu badania próbek mięsa na obecność włośni

albo

- decyzję administracyjną w sprawie uznania mięsa za niezdatne do spożycia przez ludzi.

Najważniejsze wymagania weterynaryjne przy prowadzeniu "rzeźni rolniczej"

1. Kto może skorzystać z przepisów rozporządzenia dotyczącego wymagań dla „rzeźni rolniczych”?

Z przepisów mogą skorzystać podmioty, które zainteresowane są prowadzeniem uboju na terenie gospodarstwa rolnego i są posiadaczami ubijanych zwierząt gospodarskich, czyli przede wszystkim rolnicy utrzymujący zwierzęta gospodarskie, zainteresowani dokonywaniem uboju tych zwierząt lub ewentualnie rozbioru ich mięsa, na uproszczonych zasadach, w celu wprowadzenia pozyskanego mięsa na rynek na małą skalę. W „rzeźniach rolniczych” można także dokonywać uboju zwierząt, których posiadaczami są inne podmioty utrzymujące takie zwierzęta w gospodarstwie położonym na obszarze tego samego powiatu, w którym jest zlokalizowana ta rzeźnia, lub na obszarach powiatów sąsiadujących z powiatem, w którym zlokalizowana jest ta rzeźnia.

2. Na jakich zasadach może odbywać się sprzedaż mięsa uzyskanego w ramach „rzeźni rolniczych”?

Przepisy nie przewidują odrębnego znakowania mięsa pochodzącego z „rzeźni rolniczych”. Jeśli mięso jest uznane za zdatne do spożycia to tusze, półtusze itp. zwierząt gospodarskich kopytnych i ssaków dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych są opatrzone owalnym znakiem jakości zdrowotnej albo, w przypadku mięsa drobiowego, zajęczaków i ptaków bezgrzebieniowych oraz mięsa pochodzącego z rozbioru, owalnym znakiem identyfikacyjnym. Tym samym produkty pochodzenia zwierzęcego pozyskane w „rzeźniach rolniczych” mogą być wprowadzane na rynek Polski, innych państw Unii Europejskiej oraz państw trzecich w przypadku, gdy właściwe władze państwa trzeciego nie określiły wymagań, które nie będą mogły być spełnione.

Prowadzący rzeźnię rolniczą może dostarczać wyprodukowane mięso do innych zakładów produkcyjnych, np. zakładów przetwórstwa mięsa, podmiotów prowadzących działalność marginalną, lokalną i ograniczoną, zakładów prowadzących handel detaliczny itd. Prowadzący rzeźnię rolniczą może również prowadzić sprzedaż konsumentom końcowym, jeśli założy dodatkowo inną działalność, np. handel detaliczny, rolniczy handel detaliczny, działalność marginalną, lokalną i ograniczoną.

3. Jak wygląda proces zatwierdzania „rzeźni rolniczej”?

„Rzeźnie rolnicze” podlegają procedurze zatwierdzenia analogicznie jak rzeźnie zatwierdzone na rynek Unii Europejskiej.

1) Przed uzyskaniem pozwolenia na budowę lub adaptację istniejących pomieszczeń podmioty zamierzające prowadzić rzeźnię rolniczą są zobowiązane sporządzić projekt technologiczny zakładu i przedłożyć go właściwemu powiatowemu lekarzowi weterynarii w celu zatwierdzenia. Projekt technologiczny składa się z:

a) części opisowej, zawierającej:

- określenie rodzaju działalności, z uwzględnieniem rodzaju surowców oraz rodzaju produktów pochodzenia zwierzęcego, które będą produkowane w zakładzie,

- dane dotyczące maksymalnej tygodniowej zdolności produkcyjnej zakładu,

- określenie systemu dostawy wody,

- opis sposobu przechowywania odpadów i ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego,

- wskazanie planowanej lokalizacji zakładu;

b) części graficznej – przykładowa część graficzna projektu technologicznego dla "rzeźni rolniczej" stanowi załącznik 1.

2) Wraz z projektem podmiot zamierzający prowadzić rzeźnię rolniczą powinien przekazać powiatowemu lekarzowi weterynarii pisemną informację o zakresie i wielkości produkcji oraz rodzaju produktów pochodzenia zwierzęcego, które mają być produkowane w rzeźni.

3) Po ukończeniu procesu inwestycyjnego, co najmniej na 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności, należy złożyć wniosek do właściwego terytorialnie powiatowego lekarza weterynarii o zatwierdzenie zakładu. Wniosek o zatwierdzenie zakładu musi zawierać:

a) imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i adres albo nazwę, siedzibę i adres wnioskodawcy;

b) numer w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo numer identyfikacji podatkowej (NIP), albo numer identyfikacyjny w ewidencji

gospodarstw rolnych w rozumieniu przepisów o krajowym systemie ewidencji

producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności – w przypadku pomieszczeń gospodarstwa, o ile wnioskodawca takie numery posiada;

c) określenie rodzaju i zakresu działalności, która ma być prowadzona, w tym rodzaju produktów pochodzenia, które mają być produkowane w tym zakładzie (tylko ubój zwierząt czy również o prowadzenie rozbioru mięsa);

d) określenie lokalizacji zakładu, w którym ma być prowadzona działalność;

e) informację, że zamierza się skorzystać z krajowych środków dostosowujących.

4) Działalność można rozpocząć po przeprowadzeniu kontroli zakładu przez powiatowego lekarza weterynarii i uzyskaniu zatwierdzenia lub warunkowego zatwierdzenia rzeźni.

4. Jakie zwierzęta mogą podlegać ubojowi w „rzeźniach rolniczych”?

W „rzeźniach rolniczych” można poddawać ubojowi zwierzęta gospodarskie kopytne (bydło, owce, kozy, konie, świnie), drób (np. kury, kaczki, perliczki, przepiórki, indyki, gęsi), zajęczaki (np. króliki) lub zwierzęta dzikie utrzymywane w warunkach fermowych (np. jelenie, daniele), a także ptaki bezgrzebieniowe (strusie), których posiadaczem jest podmiot prowadzący tą rzeźnię lub inny podmiot utrzymujący zwierzęta w gospodarstwie położonym na terenie tego samego powiatu, w którym położona jest rzeźnia, lub na terenie powiatów sąsiadujących. Rozporządzenie przewiduje limity dzienne i roczne w odniesieniu do liczby zwierząt ubijanych w „rzeźniach rolniczych” z podziałem na poszczególne gatunki lub grupy zwierząt (załącznik 2).

W „rzeźni rolniczej” nie można ubijać zwierząt pochodzących ze stad lub gospodarstw, których status epizootyczny w odniesieniu do chorób zakaźnych zwierząt uznany zgodnie z przepisami o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt jest niższy od statusu epizootycznego gospodarstwa, na terenie którego znajduje się „rzeźnia rolnicza”, lub od statusu epizootycznego stad zwierząt utrzymywanych w tym gospodarstwie, tzn. jeśli gospodarstwo na terenie którego znajduje się „rzeźnia rolnicza” ma status urzędowo wolny od określonej choroby zakaźnej nie można wówczas ubijać w rzeźni zwierząt z gospodarstw o statusie epizootycznym niższym niż status „rzeźni rolniczej” czy statusie zawieszonym (np. przy dodatnim wyniku w kierunku choroby Aujeszkyego u świń lub podejrzeniu gruźlicy bydła, enzootycznej białaczki była czy brucelozy) lub cofniętym statusie urzędowo wolnym od określonej choroby zakaźnej.

Zwierzęta, których dotyczy obowiązek identyfikacji i rejestracji, ubijane w rzeźni rolniczej muszą być prawidłowo zidentyfikowane.

5. Jakie kwalifikacje musi posiadać osoba dokonująca uboju zwierząt?

W przypadku „rzeźni rolniczych” musi to być osoba, która posiada odpowiedni poziom kwalifikacji, aby wykonywać te czynności, nie powodując u zwierząt jakiegokolwiek niepotrzebnego bólu, niepokoju lub cierpienia. Konieczne jest odbycie szkolenia w tym zakresie, organizowanego przez powiatowego lekarza weterynarii lub firmę szkoleniową, zdanie egzaminu potwierdzone otrzymaniem świadectwa kwalifikacji, bez obowiązku odbywania praktyki w rzeźni.

Świadectwo kwalifikacji będzie wskazywać:

1) gatunki zwierząt, do uboju których osoba zyskała kwalifikację,

2) sprzęty służące do ogłuszania, do obsługi których osoba uzyskała kwalifikacje,

3) czynności związane z uśmiercaniem, do wykonywania których osoba uzyskała kwalifikacje.

6. Jakie wymogi w odniesieniu do struktury i procedur muszą spełniać „rzeźnie rolnicze”?

W rozporządzeniu określono dla „rzeźni rolniczych” specjalne, mniej rygorystyczne wymagania weterynaryjne, w porównaniu do niektórych przepisów unijnych, które dotyczą struktury i wyposażenia zakładu. Wykaz wymagań wynikających z przepisów unijnych oraz odstępstw przewidzianych w rozporządzeniu znajduje się w załączniku 3.

„Rzeźnia rolnicza” jest zobowiązana do spełnienia wymagań dla rzeźni, określonych w przepisach unijnych (m.in. w rozporządzeniu (WE) nr 852/2004 oraz (WE) nr 853/2004) oraz przepisach prawa krajowego, jeśli w rozporządzeniu MRiRW nie określono, że można skorzystać z odstępstwa. W szczególności „rzeźnia rolnicza” musi posiadać procedury zapewniające bezpieczeństwo mięsa (GHP, GMP, HACCP - z uwzględnieniem zasady elastyczności), jak i spełniać wymagania dotyczące dobrostanu zwierząt, w tym konieczne jest opracowanie pisemnych procedur operacyjnych dotyczących wszelkich czynności związanych z uśmiercaniem zwierząt, wykonywanych w rzeźni, a w szczególności do:

1) przyjęcia zwierząt,

2) obchodzenia się ze zwierzętami i opieki na nimi,

3) unieruchamiania zwierząt,

4) pętania lub podwieszania żywych zwierząt,

5) ogłuszania zwierząt,

6) kontroli ogłuszania,

7) wykrwawiania zwierząt,

Ww. procedury powinny opisywać sposób wykonywania czynności w sposób minimalizujący stres i cierpienie zwierząt oraz wskazywać na sposób postępowania w przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnej (np. niesprawne urządzenie do ogłuszania, zwierzę uległo wypadkowi podczas transportu).

Więcej informacji znajduje się w poradnikach GIW.